Seksuele expressie van ouderen

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg11 nr3. 

Op zoek naar informatie over ouderen en seksualiteit stuiten we op een affiche van Vief vzw met daarop de vraag: “Doen ouderen het nog?” Benieuwd naar het antwoord kloppen we aan bij Karolien Favoreel, stafmedewerker beeldvorming en participatie bij Vief vzw, een sociaal-culturele vereniging van en voor zestigplussers. Met de campagne #denkfoud wil Vief vzw de negatieve en clichématige beeldvorming over ouderen ombuigen naar een positief en realistisch beeld.

Veerle Magits

Vanwaar de noodzaak voor de campagne #denkfoud?

Karolien Favoreel: Seks is alom en overvloedig aanwezig in de media, in advertenties en op onze schermen. Maar je hoeft geen al te oplettende toeschouwer te zijn om vast te stellen dat die eigentijdse obsessie met seks vooral jeugdige lichamen verheerlijkt. De manier waarop ouderen in bijvoorbeeld films en series worden neergezet, is voornamelijk aseksueel. Seks of seksuele aantrekking tussen senioren wordt nauwelijks weergegeven. En wanneer ouderen dan toch als seksuele wezens worden erkend, worden hun intieme verlangens doorgaans als iets komisch afgeschilderd of worden ze als agressor geportretteerd.

Die negatieve voorstelling van ouderen beantwoordt niet aan de werkelijkheid. Studies tonen immers aan dat de kwaliteit van ons seksleven en de tevredenheid erover toenemen naarmate we ouder worden. We zouden ons dus voor alles wat seks betreft, beter niet op de jongeren richten, maar op de ouderen.

Beleven jongeren en ouderen seksualiteit op eenzelfde manier?

Favoreel: Naarmate we ouder worden, kan de manier waarop we seks ervaren veranderen. Hoe en hoe vaak we seks beleven, hangt van diverse factoren af: de beschikbaarheid van partners, onze gezondheid, hoe we in ons vel zitten en hoeveel tijd we hebben. Dat is overigens niet alleen het geval voor ouderen.

Helaas wordt het al dan niet lichamelijk functioneren bij ouderen overmatig benadrukt, terwijl dat geen negatieve impact op de seksuele beleving hoeft te hebben. Ouderen omschrijven seks als een brede waaier van intieme handelingen en iedereen zou er baat bij hebben als we seks van de rigide heteronormatieve interpretatie zouden ontdoen. Seks kan zoveel meer zijn dan alleen geslachtsgemeenschap.

Heeft seksualiteit een impact op het welzijn van ouderen?

Favoreel: Seks en de stereotypen errond hebben een effect op het welzijn van ouderen. Seksuele activiteit en intimiteit hebben een positieve impact op interpersoonlijke relaties, op de fysieke en mentale gezondheid en op de kwaliteit van het leven. Dat verandert niet bij het ouder worden, ook oudere personen hebben baat bij seksuele activiteit en intimiteit.

Maar op het vlak van seksuele gezondheid is het evenzeer van belang dat ouderen als seksuele wezens worden gezien. In haar Global Report on Ageism schrijft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat soa’s bij ouderen wereldwijd aan het toenemen zijn. Dat is problematisch wanneer je bedenkt dat oudere mensen meestal niet in studies over seksueel overdraagbare aandoeningen worden opgenomen en dat de meeste campagnes tegen soa’s op jongeren zijn gericht. Daardoor kan de illusie ontstaan dat ouderen een verminderd risico op het oplopen van een soa zouden hebben.

Het is dus belangrijk dat zij door gezondheidswerkers als seksuele wezens worden erkend. Zo zullen ouderen zich ook comfortabeler voelen om hun seksuele gezondheid met hen te bespreken. Wanneer ouderen het gevoel hebben dat hun actieve seksuele leven afwijkt van de norm, zullen ze minder geneigd zijn of schaamte voelen om een arts te raadplegen. Dat zal hun gezondheid vanzelfsprekend niet ten goede komen.

Hoe beleven ouderen seksualiteit in een woonzorgcentrum?

Favoreel: De seksuele expressie van ouderen wordt door verschillende biologische en psychosociale factoren beïnvloed. Vooroordelen en stereotypen maken daar onderdeel van uit. Voor ouderen die in een woonzorgcentrum wonen, kunnen die stereotypen een nog grotere rol spelen. Negatieve vooroordelen van personeel, familie en andere bewoners kunnen een gezonde expressie van seksuele verlangens in de weg staan.

Ouderen in woonzorgcentra worden helaas dikwijls als kwetsbaar en aseksueel gepercipieerd. Daardoor worden ze vaker als potentiële slachtoffers beschouwd die tegen afwijkend seksueel gedrag beschermd moeten worden. Die mentaliteit bemoeilijkt de seksbeleving in woonzorgcentra.

Kan een beleid rond seksbeleving een oplossing bieden?

Favoreel: Een deel van het medicijn is meer kennis en training. Meer vorming over die onderwerpen kan ervoor zorgen dat zorgpersoneel een positievere houding ten opzichte van de seksbeleving van ouderen cultiveert. Daarnaast dient er in woonzorgcentra ruimte en privacy te worden voorzien.

Eenvoudige maatregelen zoals kloppen voor het betreden van een kamer of bewoners de mogelijkheid geven een bordje ‘gelieve niet te storen’ aan hun deurklink te hangen, zijn handelingen die nog te weinig worden toegepast. Ook de infrastructuur laat momenteel te wensen over. Hoewel sommige woonzorgcentra wel aansluitende kamers voor koppels voorzien, bestaat zelden de mogelijkheid voor ouderen om in hetzelfde bed te slapen. Tweepersoonsbedden die op de noden van ouderen zijn afgestemd, zouden een standaardoptie in elk woonzorgcentrum moeten zijn.

Niet alleen de seksbeleving wordt in woonzorgcentra bemoeilijkt, maar ook de uiting van seksuele geaardheid blijkt problematisch te zijn. Verzorgend en omkaderend personeel gaat er al te vaak van uit dat ouderen die zich in een woonzorgcentrum aanmelden, heteroseksueel zijn. Het is een veronderstelling die vaak verkeerdelijk wordt gemaakt, in woonzorgcentra maar ook daarbuiten. In de media worden ouderen bijna uitsluitend als monogaam, celibatair en hetero voorgesteld.

Maar lgbtq+ personen worden nu eenmaal ook ouder en iemands seksuele geaardheid verandert niet met het ouder worden. Helaas kruipen mensen op latere leeftijd wel eens terug in de kast. Ouderen vanaf tachtig jaar zouden meer geïnternaliseerd stigma of zelfstigma voelen. De angst om op basis van hun seksuele geaardheid gediscrimineerd of uitgesloten te worden, kan bovendien een enorme stressimpact hebben. Meer bewustwording rond oudere lgbtq+’ers is nodig, zodat iedereen zichzelf kan blijven en uiting aan seksuele verlangens kan geven zonder schaamte te ervaren.

We vermoeden dat er niet alleen rond seksualiteit bij ouderen een foutieve beeldvorming in de samenleving bestaat. Komen er bij Vief nog andere #denkfoud-campagnes aan?

Favoreel: Vief vzw zal een jaar lang elke maand een nieuwe denkfout over ouderen belichten. Zo kwam de denkfout ‘ouderen, daar zit totaal geen fut meer in’ reeds aan bod. Het idee dat ouderen eenzaam zijn, is een thema dat we ook al aangesneden hebben.

De motivering van Vief om die campagnes op poten te zetten, is de vaststelling dat negatieve denkbeelden en stereotypen over ouderen bijna onopgemerkt de samenleving zijn binnengeslopen. Dat negatieve gedachtegoed sijpelt door naar onze handelingen en naar hoe we de samenleving vormgeven, waardoor ouderen op talrijke drempels stoten. En stereotypen en vooroordelen hebben ook een nadelig effect op de mentale en fysieke gezondheid van ouderen en op hun welzijn. Kennis en bewustwording zijn een krachtig tegengif tegen foutieve denkbeelden.