Ouderen zijn eenzaam
Veel minder dan je zou denken: 71,7% van de 70-plussers voelt zich nooit tot zelden eenzaam.
Eenzaamheid is niet voorbehouden voor de oudere generaties
Hoewel niet enkel leeftijd bepaalt of iemand eenzaam is, behoren ouderen wel tot de grootste risicogroep. Levensgebeurtenissen zoals het verlies van een partner of van vrienden, een verminderde mobiliteit, cognitieve problemen… maken ouderen kwetsbaar(der) voor isolement en verhogen daardoor de kans op eenzaamheid. Toch gaf 71,7% van de 70-plussers aan zich nooit tot zelden eenzaam te voelen*, omdat ze hobby’s blijven beoefenen en/of sociale contacten onderhouden.
Ouderen eenzaam? Dat denkbeeld mag genuanceerd worden.
* Nationaal Geluksonderzoek 2018
Eenzaamheid versus isolement
Eenzaamheid is een subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan bepaalde sociale relaties. Het aantal contacten kan geringer zijn dan een persoon wenst, of de kwaliteit van de contacten kan ontoereikend zijn. Eenzaamheidsgevoelens hangen dus niet uitsluitend af van het aantal feitelijke contacten. Eenzaamheid is niet altijd hetzelfde als alleen zijn of in isolement leven. Maar er is wel een nauwe samenhang en sociaal isolement weegt op het geluksgevoel.
Er is ook een onderling verband tussen eenzaamheid en gezondheidsproblemen.Sommige mensen kunnen zich eenzaam voelen zonder dat er sprake is van een isolement, anderen voelen zich in het geheel niet eenzaam, hoewel ze – objectief gezien – vrij weinig contacten hebben. Eenzaamheid heeft alles te maken met de beleving en de waardering van de sociale contacten.
Enkele cijfers
In 2018 gaf 46% van de volwassen bevolking (20 en ouder) aan eenzaam te zijn. Het probleem was het grootste bij de jongeren tussen 20 en 34 jaar waar 54.5% zich regelmatig eenzaam voelt. Het gevoel van eenzaamheid neemt dus af naarmate we ouder worden, want 71,7% van de 70-plussers geeft aan zich nooit tot zelden eenzaam te voelen.
Hoe vaak voelt men zich eenzaam?
Bron: https://gelukkigebelgen.be/wp-content/uploads/Persdossier_180705.pdf
Een onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting in 2017 en herhaalt in 2020 focust specifiek op de (niet-hulpbehoevende) 60-plussers en geeft een genuanceerder beeld, maar de cijfers liggen wel in dezelfde lijn. In 2017 gaf 63% van de 75- tot 79-jarigen aan zich nooit eenzaam te voelen tegenover 53% van de totale groep respondenten. In 2020 is dat globale cijfer wel gedaald tot 48%, mogelijk onder invloed van de coronapandemie.
Eenzaamheid volgens leeftijd
Hoe vaak voelde u zich gedurende de voorbije maand wel eens eenzaam?
Bron: https://infogram.com/1pn0020zjrx2vmiz6q0zr5qr9rumex1xjlr?live
In 2017 nam eenzaamheid af met de leeftijd, behalve in de leeftijdscategorie van 80 tot 84 jaar. Die trend is afgezwakt in 2020 en het probleem mag zeker niet miskend worden.
Risicofactoren
Maar eenzaamheid is dus van alle leeftijden. Jong en oud – zo blijkt uit de cijfers – ondervinden gevoelens van eenzaamheid. Onderzoek toont aan dat eenzaamheid meer voorkomt onder de alleroudsten, toch speelt leeftijd een ondergeschikte rol. Het zijn vooral bepaalde omstandigheden en levensgebeurtenissen die eenzaamheidsgevoelens tot gevolg hebben. Hoe ouder iemand is, hoe groter de kans dat zij of hij te maken krijgt met een opeenstapeling van verschillende gebeurtenissen die eenzaamheid in de hand werken. Denk hierbij aan het wegvallen van de partner of het verlies van leeftijdgenoten, een beperkte mobiliteit of een minder goed fysiek, cognitief en sensorisch functioneren. In dit opzicht lopen sommige ouderen dus wel een groter risico dan jongere generaties.
Vermits de gemiddelde levensverwachting voor vrouwen beduidend hoger ligt dan voor mannen, zijn het voornamelijk oudere vrouwen die te kampen hebben met eenzaamheidsgevoelens. Eenzaamheid bij weduwen kan worden versterkt wanneer de inhoud van de contacten niet overeenkomt met de verwachtingen daarover. Dit kan resulteren in teleurstelling en ontevredenheid. Een andere risicofactor is de afwezigheid van sociale contacten: geïsoleerd wonende ouderen zeggen vaker zich eenzaam te voelen.
Weinig activiteiten, pessimisme en verveling zijn ook bronnen die kunnen leiden tot eenzaamheidsgevoelens. Het al dan niet hebben van hobby’s of een andere duidelijke vrijetijdsbesteding hangt af van de opleiding en het inkomen: lagergeschoolden – wat in de meeste gevallen ook een laag inkomen betekent – hebben meer moeite om de vrije tijd zinvol in te vullen. Ze geven dan ook vaker aan zich eenzaam te voelen dan ouderen met een voortgezette of hogere opleiding.
De gezondheidsbeleving is eveneens belangrijk. Ouderen die zich minder gezond voelen, rapporteren meer eenzaamheidsgevoelens dan andere ouderen. Ten slotte is ook gebleken dat deze gevoelens meer bij vrouwen dan bij mannen voorkomen: 33% tegenover 16%.
Beeldvorming ouderen en eenzaamheid
Het beeld dat de samenleving heeft van haar oudere burgers is niet al te fraai. Ouderen zijn hulpbehoevend, afhankelijk van anderen, ziekelijk en vooral eenzaam of geïsoleerd. Krantenartikels met koppen als ‘bejaarde na weken dood in huis aangetroffen door politie na geuroverlast’ en ‘vereenzaamde bejaarde man ligt wekenlang dood in huis’ benadrukken dit beeld van isolement op oudere leeftijd. Deze negatieve beeldvorming wordt zo in stand gehouden.
Maar ouderen zijn in principe niet eenzamer dan mensen uit andere leeftijdscategorieën. Sommige groepen lopen wel een verhoogd risico en/of verkeren in isolement. De reden dat ouderen tot een verhoogde risicogroep behoren, heeft enerzijds te maken met de plaats die ouderen in de samenleving krijgen en de impact hiervan op hun kansen voor sociale participatie.
Rolverlies kan mogelijks tot sociale isolatie en eenzaamheid leiden. Ouderen in de samenleving worden gedwongen om op pensioen te gaan en te genieten van hun verdiende rust. Ouderen worden zelfs geweerd om zich aan te dienen bij bepaalde vormen van vrijwilligerswerk. Door het verlies van een betekenisvolle rol in de samenleving kunnen ouderen geïsoleerd raken. Maar het kan ook dat ouderen zelf een zekere rust en sociaal isolement opzoeken, omdat ze dat graag zelf willen of omdat zij het idee dat ouder worden een periode van sociale terugtrekking is, geïnternaliseerd hebben.
Globaal hoge gelukscore
Hoewel de vermelde risico’s niet onder de mat mogen worden geveegd, zegt een ruime meerderheid van de senioren die niet zorgbehoevend zijn gelukkig te zijn. Onderzoek toont aan dat zij gemiddeld een gelukscore van 7,4 op 10 halen. Dat is de hoogste score van alle leeftijdsgroepen.
Bronnen:
https://btsg.nl/eenzaamheid-bij-ouderen/
https://gelukkigebelgen.be/wp-content/uploads/Persdossier_180705.pdf
https://www.kbs-frb.be/nl/Newsroom/Press-releases/2020/20201215AJBaro60plus
https://infogram.com/1pn0020zjrx2vmiz6q0zr5qr9rumex1xjlr?live
https://www.knack.be/nieuws/niemand-voor-middagopvang-stuur-al-die-75-plussers-dan-niet-weg/
