Informele zorg

Sandwichgeneratie klinkt als een heerlijke term, maar de realiteit ervan is iets minder aanlokkelijk. De term sandwichgeneratie komt uit Amerikaanse onderzoeksliteratuur en verwijst naar een groep mensen die zich bevinden tussen twee generaties waar ze verantwoordelijkheid voor dragen. Concreet zijn dit personen die gelijktijdig zorgen voor hun (groot)ouders en hun (klein)kinderen. Deze mensen voelen zich als het ware ingesloten tussen de verschillende generaties, vandaar de vergelijking met een sandwich.

Gelijkenis met mantelzorg

In dit artikel wordt er gesproken over sandwichers, door de specificiteit van het zorgen voor 2 generaties. De vergelijking met mantelzorgers kan gemaakt worden. Er zijn verschillende definities over wat mantelzorg net is, dit is de definitie volgens het woonzorgdecreet van 13 maart 2009:

“Een mantelzorger is een natuurlijke persoon die vanuit een sociale en emotionele band, één of meer personen met een verminderd zelfzorgvermogen, niet beroepshalve maar meer dan occasioneel, helpt en ondersteunt in het dagelijkse leven.”

Liever Thuis LM, erkende mantelzorgvereniging, licht de deelaspecten van deze definitie verder toe:

• Sociale en emotionele band: mantelzorgers zorgen vanuit een wederzijdse betrokkenheid voor iemand uit hun directe omgeving, zoals voor een partner, een kind, een buurman, enzovoort. Het gebeurt vanuit het hart, want zij zien die persoon graag.
• Eén of meerdere personen: een zorgbehoevende kan beschikken over meerdere mantelzorgers en omgekeerd: één mantelzorger kan eveneens zorgen voor meerdere zorgbehoevenden. 
• Verminderde zelfredzaamheid: in een mantelzorgsituatie is er steeds sprake van een zorgbehoefte. 
• Niet beroepshalve: mantelzorg vindt plaats buiten het georganiseerd verband en buiten het kader van een hulpverlenend beroep. Mantelzorgers hebben doorgaans geen geschoolde achtergrond in de zorg.
• Meer dan occasioneel: mantelzorg gebeurt op frequente basis en is geen éénmalige gebeurtenis.

Ook bij mantelzorg ligt het hoogste aantal zorgverleners in de leeftijdsgroep 45-64 jaar. Daarnaast waren de absolute aantallen van mantelverzorgers in 2021 veel hoger bij de oudere leeftijdsgroepen dan bij de jongere. Een overzicht van de cijfers vind je terug in onderstaande tabellen.

Aantal geregistreerde mantelzorgers in 2021 per leeftijdsgroep

• 0 - 25 jaar: 447
• 26 - 44 jaar: 13.481
• 45 - 64 jaar: 75.794
• 65 - 79 jaar: 49.412

Aantal geregistreerde mantelzorgers in 2021 per leeftijdsgroep vanaf 65+

• 65 - 69 jaar: 20.499
• 70 - 74 jaar: 15.383
• 75 - 79 jaar: 13.530

Een belangrijke opmerking bij deze cijfers is dat dit enkel de geregistreerde mantelzorgers weergeeft. Vermoedelijk zijn veel mantelzorgers niet geregistreerd waardoor de werkelijke aantallen veel hoger liggen.

Aantal zorggevende ouderen stijgt

Uit bovenstaande cijfergegevens blijkt dat de leeftijdsgroep 45-64 jaar het vaakst informele zorg verleent. De leeftijdscohorten boven 65 jaar hebben daarna de hoogste aantallen. De cijfers van deze laatste groepen zullen komende jaren enkel maar hoger worden. Dit wil zeggen dat steeds meer ouderen gesandwicht zullen zitten tussen de zorg voor verschillende generaties. Dit komt door enkele maatschappelijke tendensen.  

Hogere leeftijd bij het krijgen van (klein)kinderen

Sinds 2000 steeg de gemiddelde leeftijd van het krijgen van kinderen geleidelijk. Zo waren Belgische moeders in 2000 gemiddeld 29,2 jaar oud bij de geboorte van hun kind terwijl het in 2022 gestegen is naar 31,2 jaar (Statbel, 2022). Als we deze lijn doortrekken naar het worden van grootouder, zal dit gemiddeld tussen 60 en 65 jaar liggen. De zorg voor het kleinkind situeert zich voor grootouders dan voornamelijk tussen de leeftijden van 60 en 75 jaar.

Stijgende levensverwachting

De gemiddelde levensverwachting bij geboorte is de laatste twee decennia gestaag gestegen. Enkel in 2020 was er een duidelijke daling, wat een gevolg was van het hoge aantal overlijdens door de coronapandemie. In 2021 bedroeg de levensverwachting bij geboorte 82,7 jaar in het Vlaamse Gewest. Er zijn duidelijke verschillen tussen de twee geslachten. De levensverwachting bij mannen is 80,4 jaar en die van vrouwen is 85,0 jaar (Statistiek Vlaanderen, 2022). Deze stijgende levensverwachting maakt dat zowel de personen met zorgnoden als hun verzorgers ouder worden.  

Uitdagende balans werk & privé

Zorggevers die (voltijds) betalend werk uitoefenen, geven vaak aan dat ze het erg moeilijk hebben om een goede balans te vinden tussen de werkverplichtingen en hun privéleven. Decennia geleden kende veel gezinnen een mannelijk kostwinnermodel, dit wil zeggen dat de man des huizes betaald werk uitvoerde en de vrouw alle zorgtaken op zich nam. Tegenwoordig worden de meeste gezinnen gekenmerkt door het tweeverdienersmodel waarbij beide partners een (al dan niet deeltijdse) job uitvoeren. Dit zorgt ervoor dat het organiseren van zorgmomenten vaak druk en stress met zich meebrengt. Daarnaast wordt de wettelijke pensioenleeftijd geleidelijk opgetrokken. Vanaf 2030 is de wettelijke pensioenleeftijd 67 jaar. Concreet heeft de werkende bevolkingsgroep het dus moeilijker om zorgtaken te combineren met betaald werk én dit tot op latere leeftijd. Een voorspelling is dat meer zorgtaken doorgegeven zullen worden aan gepensioneerden.

Informele vs. formele zorginstanties

Het gebruik van formele zorginstanties zoals kinderopvang en woonzorgcentra is niet voor iedereen vanzelfsprekend. In verschillende gemeenten overstijgt de vraag het aanbod waardoor niet op elke zorgvraag ingegaan kan worden. Daarnaast zijn de prijzen van formele zorginstanties soms te hoog waardoor er noodzakelijk beroep gedaan moet worden op informele alternatieven. Naast de praktische en financiële kant zijn er nog andere redenen waardoor er eerder voor informele i.p.v. formele zorg wordt gekozen zoals een vertrouwelijk gevoel, geloofsovertuigingen, persoonlijkere aanpak… Deze redenen leiden er toe dat ouderen zich vaker zullen inzetten voor de opvang van kleinkinderen en zorg zullen verlenen aan andere ouderen in hun omgeving.

Enorme maatschappelijke meerwaarde

Zorg dragen voor personen van verschillende generaties heeft een enorme maatschappelijke meerwaarde. Maak de denkoefening dat alle ouderen voor een dag zouden staken en geen zorgtaken zouden opnemen, er zouden heel veel zorgbehoevenden in de kou staan. De stelling “ouderen kosten de maatschappij alleen maar geld” wordt door alle zorgverlenende ouderen dus onderuit gehaald. 

Bronnen

Liever Thuis LM. (z.d.). Wat is ‘mantelzorg’? Geraadpleegd via http://www.lieverthuislm.be/watismantelzorg.htm

Schriftelijke vraag. (2021). Erkenning mantelzorgers van Willaert, E. aan vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Frank Vandenbroucke. Geraadpleegd via https://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=qrva&language=nl&cfm=qrvaXml.cfm?legisl at=55&dossierID=55-B061-1186-0838-2020202110813.xml

Statbel. (2023, juni 8). Geboortecijfer en vruchtbaarheid. Geraadpleegd via https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/geboortecijfer-en-vruchtbaarheid#:~:text=Een%20moeder%20is%20gemiddeld%2031,de%20geboorte%20van%20haar%20kind&text=Het%20aantal%20pasgeborenen%20in%202022,7%25%20in%20vergelijking%20met%202021.

Statistiek Vlaanderen. (2022, september 28). Informele Zorg.Geraadpleegd via https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/zorg/informele-zorg#:~:text=38%25%20van%20de%20bevolking%20van,jaar%20maar%20minder%20dan%20maandelijks.

Statistiek Vlaanderen. (2022, september 13). Levensverwachting. Geraadpleegd via https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/levensverwachting