Opinie - Ouderen, zit daar nog fut in? Zeker en vast!

Welk beeld er van ouderen in de samenleving heerst, heeft een effect op hoe ouderen zichzelf waarnemen. Wanneer ouderen algemeen gezien worden als passief, gaan ouderen zich daaraan spiegelen met als gevolg dat een deel van hen zichzelf minder actief zal opstellen. Mensen stemmen immers hun gedrag af op de heersende gedachten en bevestigen zo op hun beurt de stereotypen en vooroordelen over ouder worden. Een gunstiger gevolg hiervan is dat ouderen die positieve gedachten koesteren over ouder worden, doorgaans gezonder en actiever zijn. Het is dus belangrijk om meer positieve beelden over ouderen te laten circuleren in de media en in het collectief gedachtegoed.

Fysiek actief zijn, maar ook socio-culturele participatie hebben een gunstig effect op de mentale en fysieke gezondheid. Ouderen hebben dus, voor een deel, hun eigen gezondheid in de hand. Maar de gezondheid op oudere leeftijd is evenzeer een cumulatie van de hele levensloop en kan door verschillende externe factoren beïnvloed worden. Het is niet zo dat alle verantwoordelijkheid – over hoe gezond en hoe actief ouderen zijn – op hen kan worden afgeschoven.

Actief kunnen blijven is deels een maatschappelijke kwestie. Onder meer het lokale beleid moet ouderen de faciliteiten aanbieden om actief te kunnen zijn. Enkele voorbeelden kunnen zijn dat sportfaciliteiten nabijgelegen en toegankelijk moeten zijn, maar ook dat er meer openbare tuinen beschikbaar zijn waarin er getuinierd kan worden. Naast faciliteiten speelt het financiële vermogen evenzeer een rol, deze heeft immers een weerslag op iemands mogelijkheden en bijgevolg op diens gezondheid. Economische tegenspoed heeft een negatieve impact op de mogelijkheid om actief deel te nemen aan de samenleving. Een degelijk pensioen is dan ook van cruciaal belang. Dit is echter niet het enige, doorheen het leven kunnen verscheidene gebeurtenissen ervoor zorgen dat de activiteitsgraad daalt of stijgt. Ouderen zijn een diverse groep. Wat het betekent om actief te zijn, verschilt van persoon tot persoon. De meeste ouderen zijn zelfredzaam, maar ook wanneer ouderen zorgafhankelijk zijn, is dit niet noodzakelijk gelijk gesteld aan een sedentair of inactief leven. Zorgbehoevend zijn en actief zijn kunnen hand in hand gaan.
 

Hyperpassief of hyperactief?

Voor het welzijn en de gezondheid van ouderen is het wenselijk om het negatieve beeld van ‘de passieve oudere’ de wereld uit te werken. Maar dergelijke stereotiepe beelden, mogen niet vervangen worden door beelden die in het andere uiterste doorslaan. Alleen beelden tonen van hyperactieve ouderen kan eveneens schadelijk zijn. Het idee dat alle ouderen – van 60 tot 100 jaar – even actief zijn, kan ook een negatieve impact hebben op ouderen hun zelfbeeld. Zeker voor de ouderen die naar hun ervaring niet aan deze nieuwe standaard van sportief ouder worden, kunnen voldoen. Hoe actief iemand kan zijn, hangt af van diverse factoren. Zich proberen vast te houden aan een activiteitsgraad die niet overeenkomt met de huidige mogelijkheden, kan bovendien psychologische stress veroorzaken. Het is beter om te focussen op welke activiteiten wel nog uitvoerbaar zijn en in welke mate. Dit geldt overigens niet alleen voor ouderen, maar voor alle leeftijdscategorieën.

Ouderen vanaf 65 jaar besteden meer tijd aan lezen, muziek beluisteren en televisiekijken dan andere leeftijdscategorieën en dat zijn evenzeer zinvolle activiteiten. Ouderen besteden 54% van hun vrije tijd aan tv kijken, maar daarmee verschillen ze eigenlijk niet zo veel van andere leeftijdsgroepen, die proportioneel evenveel van hun vrije tijd voor de buis doorbrengen. We brengen allemaal gemiddeld iets meer dan de helft van onze vrije tijd door voor de televisie. Actief ouder worden betekent niet dat het activiteitsniveau van ouderen hetzelfde is – of hoeft te zijn – als dat van veertigers of van twintigers.  Maar dat ouderen in de mate van het mogelijke actief blijven. Een realistisch beeld over ouderen zorgt ervoor dat ouderen zichzelf blijven zien als actief en vol fut. Op zijn beurt zorgt een waarheidsgetrouw beeld ervoor dat de samenleving meer mogelijkheden kan creëren waar ouderen actief kunnen zijn.
 

Actiever dan je denkt

Hoe komt het eigenlijk dat ouderen geassocieerd worden met een inactief bestaan? Het wegvallen van betaald werk wordt al eens ongenuanceerd gekoppeld aan een passief bestaan. Bovendien wordt arbeid in onze samenleving gelinkt aan status en aan identiteit. Doordat vele ouderen gepensioneerd zijn en niet meer arbeidsactief, worden zij beschouwd als een passieve en homogene groep. Daarbovenop wordt betaald werk verrichten in deze samenleving dikwijls gezien als de enige manier om je tijd zinvol in te vullen. Maar hierbij wordt een verscheidenheid aan andere tijdbestedingen over het hoofd gezien, die zeker even nuttig en zinvol zijn. Iedereen mag de oma’s en de opa’s dankbaar zijn dat zij hun tijd van zorg dragen voor de kleinkinderen niet aanrekenen. Per jaar neemt 39,2 procent van de vrouwelijke 65-plussers, die op pensioen zijn, meermaals de zorg van kinderen en kleinkinderen op. Voor de mannelijke 65-plussers op pensioen is dit zelfs 52,5 procent. Vrouwelijke 65-plussers spenderen wel meer uren per week aan zorgen voor de kinderen en kleinkinderen dan de mannelijke 65-plussers.

Positief effect voor ouderen én de samenleving

Actief blijven en zich inzetten voor anderen heeft positieve effecten voor ouderen en voor de samenleving. Aan een vorm van actieve vrijetijdbesteding doen, heeft voor gepensioneerden zelfs een hogere impact op de levenstevredenheid dan inkomen en gezondheid. Hoewel er een negatief beeld over ouderen bestaat als passief en futloos, zijn vele ouderen wel actief en vol levenslust. Volgens onderzoek sporten vrouwen vanaf 65 jaar tot 75 jaar zelfs meer dan vrouwen in de leeftijdsgroep van 35-64 jaar. Ze besteden gemiddeld één uur en 7 minuten per week aan sporten.

Ook aan andere actieve vrijetijdsactiviteiten besteden ze meer tijd dan de groep van 35-64 jaar zoals aan hobby’s, aan uitgaan, aan het verenigingsleven en aan recreatie (fietsen, wandelen, pretparken bezoeken,..). Mannen in deze leeftijdsgroep besteden meer tijd aan hobby’s dan mannen van 35 jaar tot 64 jaar en meer tijd aan recreatie en het verenigingsleven dan mannen van 18 tot 64 jaar.
 

Geen fut?

Dat er geen fut in ouderen zit, is absoluut een denkfout. Ouderen besteden hun tijd aan tal van activiteiten die goed zijn voor zichzelf en voor anderen. Laten we, jong en oud, dus onze stereotiepe beelden over ouderen aanpassen. De volgende keer als je aan ouderen denkt, laat dan beelden in je opkomen over ouderen die voor hun kleinkinderen zorgen, naar een pretpark gaan, aan vrijwilligerswerk doen of tal van andere activiteiten ondernemen voor zichzelf, maar ook voor anderen.

Karolien Favoreel

Stafmedewerker Beeldvorming en Participatie Vief vzw

Bronnen

Boudiny, K. (2013). ‘‘Active ageing’: from empty rhetoric to effective policy tool’Ageing and society, Vol.33(6), p.1077-1098

De Tavernier, W. & Marja, A. (2019). ‘Old-Age Exclusion: Active Ageing, Ageism and Agency’ Cogitatio: Social inclusion, Vol.7 (3), p.1-3

Glorieux, I., De Korte, K., Van Tienoven, T-P., Minnen, J., Deyaert, J., Meszaros, E. & Weenas, D. (2015). België geklokt. Resultaten van het Belgisch tijdsbestedingsonderzoek 2013 (TBO’13). Vakgroep Sociologie / Onderzoeksgroep TOR / Vrije Universiteit Brussel.

Glorieux I., de Korte K., Verbeylen J. (2015). https://sociaal.net/achtergrond/tijd-komt-met-de-jaren/

Glorieux, I., De Korte, K., & Verbeylen, J. (2016). Actief op pensioen. Resultaten van de Participatie Survey 2014 en het Vlaamse Tijdsbestedingsonderzoek 2013 (TOR13). Vakgroep Sociologie / Onderzoeksgroep TOR / Vrije Universiteit Brussel.

Pfaller, L. & Schweda, M. (2019). Excluded from the Good Life? An Ethical Approach to Conceptions of Active Ageing Cogitatio: Social inclusion, Vol.7 (3), p.44-53

WHO (2021). Global Report on Ageism p.1-63.